Kapitał społeczny w województwie podlaskim: sektor organizacji pozarządowej

Województwo podlaskie zajmuje znaczącą przestrzeń północno-wschodniej Polski, rozciąga się na obszarze ponad 20 tys. km², co stanowi 6,5% powierzchni kraju. W województwie, charakteryzującym się niewielką gęstością zaludnienia, mieszka 1 191 tys. obywateli, czyli 3,0% populacji kraju. Region jest jednym z najmniej rozwiniętych gospodarczo oraz jednym z najmniej zamożnych w skali państwa, w jego granicach wytwarza się jedynie 1/40 część produktu krajowego brutto, zaś dochód na mieszkańca nie przekracza 75% średniej krajowej. Województwo podlaskie charakteryzuje się wielobarwną strukturą narodowościową (Polacy, Białorusini, Litwini, Ukraińcy, Tatarzy) i religijną (katolicy, prawosławni, staroobrzędowcy, muzułmanie), co wpływa na specyficzną jakość lokalnego kapitału społecznego. Koncepcje kapitału społecznego dotykają kwestii solidarności grupowej oraz relacji międzygrupowych - problematyka podlaskiego kapitału społecznego jest mniej lub bardziej bezpośrednio związana z istota porządku społecznego oraz jego efektywnością jako czynnikiem rozwoju grup i organizacji na różnych poziomach życia społecznego.

W pierwszej dekadzie XXI wieku, co niepokojące, zasoby ludzkie województwa podlaskiego zmniejszyły się o 22,8 tys. mieszkańców (1,9%). Region cechuje się niską gęstością zaludnienia – na każdym kilometrze kwadratowym zamieszkuje średnio 59 osób. W województwie ze stolicą w Białymstoku znacząca część populacji zamieszkuje obszary wiejskie (39,9%). Administracyjne Podlasie charakteryzuje się wysokim potencjałem emigracji ekonomicznej w kraju – ten stan wyrażają dwa wskaźniki: 1) liczba emigrantów na 1000 mieszkańców (wartość 37,1); 2) odsetek gospodarstw objętych emigracją zarobkową (21%). Wskaźnik obciążenia demograficznego - liczby osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym – wynosi 57,3. Odsetek mieszkańców regionu nad Narwią, Biebrzą i Czarna Hańczą w wieku mobilnym (18-44 lata) stanowi 40,0% populacji. Dyslokacja zatrudnienia w ujęciu klasycznej triady sektorów pracy (rolnictwo – przemysł i budownictwo – usługi) przedstawia się następująco: 38 – 20 - 42. Rozkład ten odzwierciedla rolniczo-usługowy charakter województwa, sektor industrialny umożliwia pracę jedynie co piątemu aktywnemu zawodowo Podlasianinowi.

W województwie podlaskim zarejestrowanych jest 3395 organizacji pozarządowych (baza ngo.pl), z których aktywnie funkcjonuje ok. 2 tys. podmiotów (relatywnie niewiele w stosunku do potencjału demograficznego województwa: 2,4% z 83 tys. stowarzyszeń i fundacji działających w kraju – badania Klon Jawor). Pomiar podlaskiego kapitału społecznego w kontekście funkcjonowania sektora non-profit może być prowadzony na wielu poziomach, wśród których wymienić można:

* uwarunkowana kulturowo i społecznie skłonność mieszkańców heterogenicznego województwa  do zakładania organizacji non-profit;

* wymiar funkcjonalny sektora non-profit jako substytutu władzy na polu rozwiązywania problemów społecznych;

* systemowe i pokoleniowe determinanty deficytu zaufania;

* formy komunikacji typu intra (ngo – ngo) i komunikacji typu inter (ngo – samorząd);

* podlaskie, lokalne cechy generujące samoorganizację i kooperację (różnice zaborowe, przynależność do wspólnot etnocywilizacyjnych; pochodzenie; translokalizm).

Stan kapitału społecznego w kontekście organizacji pozarządowych w województwie podlaskim powinien być odnoszony do stanu przedmiotowego zagadnienia w innych regionach kraju. Proces porównywania tego stanu może polegać na ocenie np.czterech wskaźników cząstkowych: struktury organizacji pozarządowych w województwie ze względu na status siedziby organizacji (gminy wiejskie vs gminy miejskie i miejsko-wiejskie), zaawansowania ekonomii społecznej w danym regionie – mierzonego liczbą funkcjonujących podmiotów ekonomii społecznej, aktywności samorządów w zakresie przystępowania do partnerstw publiczno-prywatnych oraz skłonności lokalnych liderów do tworzenia zorganizowanych kooperacji – w postaci lokalnych grup działania. W poniższej tabeli prezentowane jest usytuowanie podlaskiego na tle innych województw kraju (odcienie zieleni – wartości wysokie; odcienie czerwieni – wartości niskie).

Kondycja podlaskiego kapitału społecznego (w warstwie organizacji pozarządowych) w ujęciu wojewódzkim

Źródło: opracowanie własne

Interesującymi i wartościowymi źródłami ukazującymi stan kapitału społecznego na poziomie krajowym są ponadto raporty CBOS, przedstawiające ten typ kapitału w kilku wymiarach: wymiar stowarzyszeniowo-obywatelski; potencjał społecznikowski i zaangażowanie w wolontariat; gotowość do współpracy; zaufanie do polityków.

Opracowanie: Klaster Instytucji Otoczenia Biznesu